Σύντομη εισαγωγή στον Αλύτρωτο Ελληνισμό της Ανατολής

του Αριστοτέλη Κεσόπουλου
“Αλησμόνητες Πατρίδες του Ελληνισμού” – ΑΠΘ

Αρχαία και Βυζαντινή εποχή

Οι αρχαίοι Έλληνες, όντας φιλομαθείς και φιλοπρόοδοι, μετανάστευαν πολύ συχνά στις παράλιες πόλεις της Μεσογείου για λόγους εμπορικούς ή πολιτικούς (όταν διώκονταν από τους πολιτικούς τους αντιπάλους). Έτσι από το 14ο κιόλας αιώνα π.Χ. είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με τα παράλια της Μ. Ασίας  και άρχισαν να ιδρύουν τις πρώτες αποικίες.

Ο πρώτος συστηματικός αποικισμός έγινε στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου (Χίο, Σάμο, Λέσβο κ.ά.) από τις ελληνικές φυλές των Αιολέων, των Ιώνων και των Δωριέων (τέλη του 12ου – τέλη 9ου αι. π.Χ.). Ο δεύτερος αποικισμός έγινει προς τα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας και του Ευξείνου Πόντου και, στη συνέχεια, προς όλη τη Μεσόγειο (παράλια Β. Αφρικής, Ιταλία, Σικελία, παράλια Γαλλίας κ.ά.) στην περίοδο 800-500 π.Χ.

Έτσι σε λίγους αιώνες ο Ελληνισμός απλώθηκε στις πιο πλούσιες περιοχές της Μεσογείου και μετέφερε εκεί τον ακμαίο πολιτισμό του. Ιδρύθηκαν και αναπτύχτηκαν πολλές πόλεις με χιλιάδες αποίκους, οι οποίες διακρίθηκαν στο εμπόριο, στις τέχνες και στα γράμματα, σε περιβάλλον που δεν είχε αναπτυγμένο πολιτισμό.

Τη μεγαλύτερη, όμως εξάπλωσή του ο Ελληνισμός γνώρισε με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος – με αφορμή την τιμωρία των Περσών που ενοχλούσαν συχνά την Ελλάδα – ανέλαβε ως αρχηγός όλων των Ελλήνων μια πανελλήνια εκστρατεία στην Ανατολή. Ο μεγάλος αυτός βασιλιάς της Μακεδονίας, μέσα σε λίγα χρόνια (336-323 π.Χ.) κατάφερε να απελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας από τους Πέρσες και στη συνέχεια προχώρησε και διέλυσε ολόκληρη τη μεγάλη περσική αυτοκρατορία φτάνοντας στο Αφγανιστάν και την Ινδία.

Ο Μ. Αλέξανδρος στη διάρκεια αυτής της εκπολιτιστικής εκστρατείας του ίδρυσε δεκάδες νέες πόλεις που τις ονόμασε “Αλεξάνδρειες”, εγκατέστησε σε πολλές απ’ αυτές απόμαχους στρατιώτες και ενθάρρυνε τους μεικτούς γάμους με τους ντόπιους. Αποτέλεσμα αυτής της οικουμενικής πολιτικής του ήταν να μετακινηθούν ελληνικοί πληθυσμοί και στο εσωτερικό της Μ. Ασίας, ιδίως στα χρόνια των Διαδόχων του (ελληνιστική εποχή) και να μεταφερθεί και εκεί ο ελληνικός πολιτισμός.

Κυριότερα αποτελέσματα αυτού του εξελληνισμού υπήρξαν:

• η διάδοση της ελληνικής (κοινής) γλώσσας σ’ όλη την Ανατολή
• η εξάπλωση του χριστιανισμού, ο οποίος χρησιμοποιούσε την ελληνική γλώσσα, που ήταν διεθνής γλώσσα σ’ όλη την Ανατολή
• η ανάπτυξη του λεγόμενου “ελληνοχριστιανικού πολιτισμού”, που δημιουργήθηκε από τη σύνθεση της ελληνικής φιλοσοφίας και τέχνης με τη χριστιανική θεολογία και λατρεία. Χρυσοί καρποί αυτής της σύνθεσης υπήρξαν οι Τρεις Ιεράρχες (Γρηγόριος Θεολόγος, Μεγ. Βασίλειος και Ιωάννης Χρυσόστομος). Γρηγόριος Νύσσης, Ευσέβιος Καισαρείας και άλλοι πολλοί, που θεμελίωσαν τη θεολογία και φιλοσοφία του χριστιανισμού της Ανατολής σ’ όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Αυτό το νόημα είχε, εξάλλου, η μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη από το Μεγάλο Κωνσταντίνο που διέβλεψε το λαμπρό μέλλον του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού της Ανατολής και στηρίχτηκε στις δυο αυτές δυνάμεις για να δημιουργήσει τη μεγάλη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Στα 1100 περίπου χρόνια (330 – 1453 μ.Χ.) που έλαμψε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία επήλθε ο πλήρης εξελληνισμός και εκχριστιανισμός της Ανατολής (από τη νότια Ρωσία, τον Εύξεινο και τη Μ. Ασία ως τη Συρία και την Αίγυπτο). Όμως αυτή η δόξα του ΒΥζαντίου υπήρξε και η αιτία της πτώσης του, γιατί προκάλεσε τις λυσσαλέες απιδρομές των βάρβαρων λαών που το περιτριγύριζαν (Άβαροι, Ούννοι, Πέρσες, Άραβες, Φράγκοι, Βούλγαροι, Σλάβοι, Σελτζούκοι, Τούρκοι κ.ά.) και ελκύονταν από τα άφθονα πλούτη του.

Έτσι το Βυζάντιο σιγά σιγά εξασθένησε και οι τελευταίοι επιδρομείς, οι Οθωμανοί Τούρκοι, κατάφεραν να κάμψουν την αντίστασή του και αν κυριέψουν την πρωτεύουσά του Κωνσταντινούπολη με τον σουλτάνο τους Μωάμεθ Β’ το 1453.

---

Α Ρ Θ Ρ Α - Τ Η Σ - Ι Δ Ι Α Σ - Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ Ι Α Σ :

1. Σικελικοί Εσπερινοί – B
   Ένας άλλος μεγάλος Βυζαντινολόγος Ιστορικός ο Ρώσος Βασίλιεφ έγραψε στο βιβλίο του «Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας» τα ακόλουθα «..Η Βυζαντινή αυτοκρατορία εφαίνετο να βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής. Ο Κάρολος του Ανζού (Ανδεγαυός) ο πρόδρομος του Ναπολέοντος τον 13ο αιώνα είχε την «Παγκόσμιο» δύναμη στα χέρια του (είχε την απόλυτη υποστήριξη του Πάπα τη Ρώμης). Ο Έλλην συγγραφεύς του 14ου αιώνος Γρηγοράς έγραφε ότι ο Κάρολος «ωραματίζετο» να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη.
2. "Η παραμονή της απέλασης"
   Η παραμονή της απέλασης από την Κωνσταντινούπολη του Λεωνίδα Κουμάκη - αυτοβιογραφία "ΤΟ ΘΑΥΜΑ  - μια πραγματική ιστορία", σ. 49 Τις μέρες που μεσολάβ
3. Ο Ελληνισμός της Ανατολής
   Οι αρχαίοι Έλληνες, όντας φιλομαθείς και φιλοπρόοδοι, μετανάστευαν πολύ συχνά στις παράλιες πόλεις της Μεσογείου για λόγους εμπορικούς ή πολιτικούς (όταν διώκονταν από τους πολιτικούς τους αντιπάλους). Έτσι από το 14ο κιόλας αιώνα π.Χ. είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με τα παράλια της Μ. Ασίας  και άρχισαν να ιδρύουν τις πρώτες αποικίες.
4. ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - Α
   Το 148 π.Χ. ο Ρωμαίος Καικίλιος Μέτελλος νίκησε τον Ανδρίσκο (Ψευδοφίλιππο) και ο ίδιος ονομάστηκε «Μακεδονικός».  Έτσι η Μακεδονία απέβη Ρωμαϊκή ε­παρχία. Οι Ρωμαίοι συνεχίζοντας το κατακτητικό τους έργο, υπέταξαν την υπόλοιπη Ελλάδα.
5. Η «βασιλεύουσα πόλις»
   Με τον όρο "Βυζάντιος" παραδίδεται ένα εξαιρετικό ρητορικό κείμενο του Θεόδωρου Μετοχίτη, του εξαιρετικού λογίου και ανώτατου αξιωματούχου της βυζαντινής Αυλής  στο πρώτο μισό του δέκατου τέταρτου αιώνα. Τώρα έχουμε τον Βυζάντιον σε κριτική έκδοση, αλλά και σε πρόσφατη νεοελληνική μετάφραση του Ιωάννη Πολέμη από της Εκδόσεις Ζήτρος.
6. Ο Τάφος του Μωάμεθ
   Είναι γεγονός ότι παρόμοιες με αυτήν μαρτυρίες έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς στην Τουρκία, αλλά χωρίς να δοθούν για ευνόητους λόγους μεγάλη έκταση. Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι στις 19 Δεκεμβρίου 1996, το εβδομαδιαίο περιοδικό, μεγάλης κυκλοφορίας, στην Τουρκία, «Ακτουέλ», του συγκροτήματος της γνωστής εφημερίδας, «Σαμπάχ», είχε κυκλοφορήσει με τον εξής εντυπωσιακό τίτλο: «Ο Πορθητής ήταν Χριστιανός;»
7. Στα Ελληνικά έγραφε ο Μωάμεθ
   Η αποκάλυψη αυτή του τουρκικού περιοδικού, είχε έρθει «καπάκι» σε ένα επίσης σχετικό δημοσίευμα της ισλαμικής τουρκικής εφημερίδας, Takvim, με τον εντυπωσιακό τίτλο, «Fatih Hırıstiyan mıydı!», δηλαδή «Ο Φετίχ ήταν χριστιανός!»
8. Μωάμεθ ο Πορθητής
   Ο Μωάμεθ, αν και Αυτοκράτορας που εθεωρείτο επίσημα Μουσουλμάνος, εκκλησιάζονταν ως Ορθόδοξος Χριστιανός, φυσικά κρυφά. Ο Κατακουζηνός Θεόδωρος Σπαντούνης, ως αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει πως στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μωάμεθ είχε εγκαταστήσει στα προσωπικά του διαμερίσματα Χριστιανικό εικονοστάσιο με καντήλια και κεριά.
9. Περιοχή Πόλης
   Αυθεντικές Μαρτυρίες ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Ο κατάλογος ανήκει στους συμμετέχοντες απογόνους των εκτοπισθέντων... [cfdb-datata
10. Η Μεγάλη του Γένους Σχολή
    Το ότι η Κωνσταντινούπολη μετά την άλωσή της και μέχρι τα χρόνια της ανεξαρτησίας της Ελλάδος ήταν και παρέμεινε το κέντρο και η κατ’ εξοχήν πρωτεύουσα του γένους σίγουρα δεν αμφισβητείται. Με το πέρασμα όμως των χρόνων το κέντρο βάρους αρχίζει να μετατοπίζεται προς τα Επτάνησα, στο ΔυτικόΑιγαίο και σε όλες τις άλλες ακμάζουσες Ελληνικές παροικίες της Διασποράς και στη Μητροπολιτική Ελλάδα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Κωνσταντινούπολη έχασε μονομιάς την υπόστασή της.
11. Οι Ένοχοι - κεφάλαιο 10
    Οι δυο Λατίνοι ιεράρχες κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια προετοιμάζοντας το έδαφος, ώστε το συμβούλιο που επρόκειτο να συγκληθεί να έχει την ποθούμενη επιτυχία. Παρά τις πολλές και μεγάλες αντιδράσεις των αρχόντων, των οπαδών του Γεννάδιου και ιδίως του μεγάλου δούκα και πρωτοστάτορα Λουκά Νοταρά, ο οποίος ερχόταν σε αξίωμα δεύτερος μετά τον αυτοκράτορα, αποφασίστηκε η επίσημη αναγνώριση των συμφωνιών της Φλωρεντίας από μέρους των Βυζαντινών. Καθορίστηκε δε, όπως, την ημέρα του Αγίου Σπυρίδωνα, γίνει σχετική προς τούτο τελετή στην Αγία Σοφιά.
12. Οι Ένοχοι - κεφάλαιο 11
    Να κρατηθούν αμέσως τα πλοία αυτά και να μην επιτραπεί η αναχώρησή τους απ’ το λιμάνι. Θα μας χρειαστούν για την άμυνα της Πόλης, είπε ο αυτοκράτορας και συνέχισε απευθυνόμενος προς τον αυλικό. Να ειοδοποιηθούν αμέσως ο καρδινάλιος Ισίδωρος, ο Χίου και Μυτιλήνης Λεονάρδος, ο βαΐλος Μηνώτος και αντιπρόσωποι των Βενετών εμπόρων, ο μέγας δούκας Νοταράς και όλοι οι άρχοντες, οι εντεταλμένοι με την άμυνα της πόλης, να συγκεντρωθούν για σύσκεψη μαζί μου στο ναό της Αγίας Σοφίας. Επίσης, να παρευρεθούν οι κυβερνήτες των πλοίων και οι πλοίαρχοι Γεβριήλ Τρεβηζάνος και Ζαχαρίας Γριόνης.
13. Οι Ένοχοι - επίλογος
    Αναταραχή επικρατεί τις μέρες αυτές στη μεγάλη ελληνιστική σχολή της Φλωρεντίας. Πριν λίγες μέρες, ο στρατός του Μωάμεθ, με αρχιστράτηγο τον Κεδίκ πασά, έκανε απόβαση στο Οτράντο της Ιταλίας και κυρίεψε τον Τάραντα. Λεηλάτησε την πόλη κι έσφαξε δώδεκα χιλιάδες κατοίκους της. Το διοικητή και τον επίσκοπο της πόλης τους κομμάτιασε ζωντανούς με πριόνι για να τρομοκρατήσει τους Ιταλούς. Μεγάλο σάλο και πανικό προξένησαν στην Ιταλία και σ’ ολόκληρη τη Δύση οι τρομερές ειδήσεις της τουρκικής εισβολής στον Τάραντα.