Ο Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας
Δρ Εμμανουήλ Χριστοφορίδης
Καθηγητής Χειρουργικής ΑΠΘ
Ο μνημειώδης αυτός ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία του Θεού Σοφία, που για τους Βυζαντινούς ήταν περισσότερο ταυτισμένος με την Παναγία. Για αιώνες αποτελούσε το λίκνο της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ σήμερα είναι ένα από σημαντικότερα μνημεία, που στη συνείδηση των χριστιανών διατηρείται ως θεμελιώδες σύμβολο της Ορθοδοξίας και έχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Ελλήνων.
Η Αγία Σοφία υπήρξε για χίλια περίπου χρόνια [537-1453], το κέντρο της πολιτικής, εκκλησιαστικής και πνευματικής ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκεί ο λαός γιόρτασε θριάμβους, θρήνησε τις συμφορές και αποθέωσε τους νέους αυτοκράτορες. Βρίσκεται στον πρώτο λόφο της Κωνσταντινούπολης και είναι το πρώτο κτίσμα που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς εισέρχεται από την Προποντίδα στην Κωνσταντινούπολη. Στο ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν χτιστεί παλαιότερα δύο τύπου ξυλόστεγης βασιλικής ναοί που καταστράφηκαν από πυρκαγιά.
Ο πρώτος ναός που θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ. Χ, όταν μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη και ο δεύτερος που εγκαινιάσθηκε από τον Θεοδόσιο Β’, το 415 μ. Χ., που πυρπολύθηκε κατά τη Στάση του Νίκα, το 532 μ. Χ. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ αποφάσισε να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα. Τα θεμέλια αυτού του ναού τέθηκαν το 532 μ. Χ, με σχέδια που εκπόνησαν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις [Αϊδίνιο] και ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος.
Έμπειροι μηχανικοί, αρχιτέκτονες, μαθηματικοί και καλλιτέχνες, εφάρμοσαν σύστημα θολοδομίας με νέες ιδέες και δημιούργησαν ένα νέο τύπο εκκλησίας, τη βασιλική με τρούλλο, με θαυμαστή αντισεισμική προστασία. Για την ολοκλήρωση σε πέντε χρόνια του έργου, του ¨κλέους του Ιουστινιανού¨, δούλεψαν επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες, με τα ακριβότερα υλικά από τα πέρατα του κόσμου όπως με μάρμαρα, τα πράσινα από τη Μάνη και την Κάρυστο, τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και κόκκινα από την Αίγυπτο. Από τον υπόλοιπο κόσμο, για τη διακόσμηση του εσωτερικού του, προσφέρθηκαν τα πολύτιμα πετράδια, ο χρυσός, το ασήμι και το ελεφαντόδοντο.
Τα εγκαίνια [“θυρανοίξια”] έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον Ιουστινιανό, ο οποίος, βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ξακουστού ναού του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ, εξέφρασε το θαυμασμό του για το μνημείο, το οποίο και τον ξεπέρασε σε μεγαλοπρέπεια.
Στο προαύλιο [αίθριο] του ναού υπήρχε κρήνη, στην οποία ανεγράφετο η καρκινική φράση ¨ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ¨ [¨ξέπλυνε τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου¨]. Η φράση αυτή, αν αναγνωσθεί από δεξιά προς τα αριστερά αποδίδει με τις ίδιες λέξεις το ίδιο νόημα.
Η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, αφού προσευχήθηκε μαζί με το λαό και έφυγε για τα τείχη, όπου και έπεσε μαχόμενος.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Αγία Σοφία έγινε, από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή, μουσουλμανικό τέμενος [τζαμί] ενώ, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή μετατράπηκε από τον Κεμάλ Ατατούρκ,, στις 24 Νοεμβρίου 1934, σε μουσείο. Ενώ κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν στο ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του, μεγαλύτερες καταστροφές έγιναν και κατά την περίοδο των Σταυροφοριών [1204-1261 μ.Χ].
Η Αγία Σοφία, το 1985, ανακηρύχθηκε από την UNESCO, μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Όμως, έμελλε στις 10 Ιουλίου του 2020, η Αγία Σοφία και το συναίσθημά μας να δεχτούν και νέο πλήγμα αφού μετατράπηκε και πάλι σε τζαμί.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ:
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΒΙΩΜΑΤΑ:
* Οι σεισμοί του Ιζμίτ, της 17ης Αυγούστου 1999 με 17.127 νεκρούς, έφεραν κοντά Ελλάδα και Τουρκία .
Α Ρ Θ Ρ Α - Τ Η Σ - Ι Δ Ι Α Σ - Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ Ι Α Σ :
- Αγία Σοφία
Ο μνημειώδης αυτός ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία του Θεού Σοφία, που για τους Βυζαντινούς ήταν περισσότερο ταυτισμένος με την Παναγία. Για αιώνες αποτελούσε το λίκνο της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ σήμερα είναι ένα από σημαντικότερα μνημεία, που στη συνείδηση των χριστιανών διατηρείται ως θεμελιώδες σύμβολο της Ορθοδοξίας και έχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Ελλήνων. - Σικελικοί Εσπερινοί – B
Ένας άλλος μεγάλος Βυζαντινολόγος Ιστορικός ο Ρώσος Βασίλιεφ έγραψε στο βιβλίο του «Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας» τα ακόλουθα «..Η Βυζαντινή αυτοκρατορία εφαίνετο να βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής. Ο Κάρολος του Ανζού (Ανδεγαυός) ο πρόδρομος του Ναπολέοντος τον 13ο αιώνα είχε την «Παγκόσμιο» δύναμη στα χέρια του (είχε την απόλυτη υποστήριξη του Πάπα τη Ρώμης). Ο Έλλην συγγραφεύς του 14ου αιώνος Γρηγοράς έγραφε ότι ο Κάρολος «ωραματίζετο» να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη. - "Η παραμονή της απέλασης"
Η παραμονή της απέλασης από την Κωνσταντινούπολη του Λεωνίδα Κουμάκη - αυτοβιογραφία "ΤΟ ΘΑΥΜΑ - μια πραγματική ιστορία", σ. 49 Τις μέρες που μεσολάβ - Ο Ελληνισμός της Ανατολής
Οι αρχαίοι Έλληνες, όντας φιλομαθείς και φιλοπρόοδοι, μετανάστευαν πολύ συχνά στις παράλιες πόλεις της Μεσογείου για λόγους εμπορικούς ή πολιτικούς (όταν διώκονταν από τους πολιτικούς τους αντιπάλους). Έτσι από το 14ο κιόλας αιώνα π.Χ. είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με τα παράλια της Μ. Ασίας και άρχισαν να ιδρύουν τις πρώτες αποικίες. - ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - Α
Το 148 π.Χ. ο Ρωμαίος Καικίλιος Μέτελλος νίκησε τον Ανδρίσκο (Ψευδοφίλιππο) και ο ίδιος ονομάστηκε «Μακεδονικός». Έτσι η Μακεδονία απέβη Ρωμαϊκή επαρχία. Οι Ρωμαίοι συνεχίζοντας το κατακτητικό τους έργο, υπέταξαν την υπόλοιπη Ελλάδα. - Η «βασιλεύουσα πόλις»
Με τον όρο "Βυζάντιος" παραδίδεται ένα εξαιρετικό ρητορικό κείμενο του Θεόδωρου Μετοχίτη, του εξαιρετικού λογίου και ανώτατου αξιωματούχου της βυζαντινής Αυλής στο πρώτο μισό του δέκατου τέταρτου αιώνα. Τώρα έχουμε τον Βυζάντιον σε κριτική έκδοση, αλλά και σε πρόσφατη νεοελληνική μετάφραση του Ιωάννη Πολέμη από της Εκδόσεις Ζήτρος. - Ο Τάφος του Μωάμεθ
Είναι γεγονός ότι παρόμοιες με αυτήν μαρτυρίες έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς στην Τουρκία, αλλά χωρίς να δοθούν για ευνόητους λόγους μεγάλη έκταση. Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι στις 19 Δεκεμβρίου 1996, το εβδομαδιαίο περιοδικό, μεγάλης κυκλοφορίας, στην Τουρκία, «Ακτουέλ», του συγκροτήματος της γνωστής εφημερίδας, «Σαμπάχ», είχε κυκλοφορήσει με τον εξής εντυπωσιακό τίτλο: «Ο Πορθητής ήταν Χριστιανός;» - Στα Ελληνικά έγραφε ο Μωάμεθ
Η αποκάλυψη αυτή του τουρκικού περιοδικού, είχε έρθει «καπάκι» σε ένα επίσης σχετικό δημοσίευμα της ισλαμικής τουρκικής εφημερίδας, Takvim, με τον εντυπωσιακό τίτλο, «Fatih Hırıstiyan mıydı!», δηλαδή «Ο Φετίχ ήταν χριστιανός!» - Μωάμεθ ο Πορθητής
Ο Μωάμεθ, αν και Αυτοκράτορας που εθεωρείτο επίσημα Μουσουλμάνος, εκκλησιάζονταν ως Ορθόδοξος Χριστιανός, φυσικά κρυφά. Ο Κατακουζηνός Θεόδωρος Σπαντούνης, ως αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει πως στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μωάμεθ είχε εγκαταστήσει στα προσωπικά του διαμερίσματα Χριστιανικό εικονοστάσιο με καντήλια και κεριά. - Περιοχή Πόλης
Αυθεντικές Μαρτυρίες ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Ο κατάλογος ανήκει στους συμμετέχοντες απογόνους των εκτοπισθέντων... [cfdb-datata - Η Μεγάλη του Γένους Σχολή
Το ότι η Κωνσταντινούπολη μετά την άλωσή της και μέχρι τα χρόνια της ανεξαρτησίας της Ελλάδος ήταν και παρέμεινε το κέντρο και η κατ’ εξοχήν πρωτεύουσα του γένους σίγουρα δεν αμφισβητείται. Με το πέρασμα όμως των χρόνων το κέντρο βάρους αρχίζει να μετατοπίζεται προς τα Επτάνησα, στο ΔυτικόΑιγαίο και σε όλες τις άλλες ακμάζουσες Ελληνικές παροικίες της Διασποράς και στη Μητροπολιτική Ελλάδα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Κωνσταντινούπολη έχασε μονομιάς την υπόστασή της. - Οι Ένοχοι - κεφάλαιο 10
Οι δυο Λατίνοι ιεράρχες κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια προετοιμάζοντας το έδαφος, ώστε το συμβούλιο που επρόκειτο να συγκληθεί να έχει την ποθούμενη επιτυχία. Παρά τις πολλές και μεγάλες αντιδράσεις των αρχόντων, των οπαδών του Γεννάδιου και ιδίως του μεγάλου δούκα και πρωτοστάτορα Λουκά Νοταρά, ο οποίος ερχόταν σε αξίωμα δεύτερος μετά τον αυτοκράτορα, αποφασίστηκε η επίσημη αναγνώριση των συμφωνιών της Φλωρεντίας από μέρους των Βυζαντινών. Καθορίστηκε δε, όπως, την ημέρα του Αγίου Σπυρίδωνα, γίνει σχετική προς τούτο τελετή στην Αγία Σοφιά. - Οι Ένοχοι - κεφάλαιο 11
Να κρατηθούν αμέσως τα πλοία αυτά και να μην επιτραπεί η αναχώρησή τους απ’ το λιμάνι. Θα μας χρειαστούν για την άμυνα της Πόλης, είπε ο αυτοκράτορας και συνέχισε απευθυνόμενος προς τον αυλικό. Να ειοδοποιηθούν αμέσως ο καρδινάλιος Ισίδωρος, ο Χίου και Μυτιλήνης Λεονάρδος, ο βαΐλος Μηνώτος και αντιπρόσωποι των Βενετών εμπόρων, ο μέγας δούκας Νοταράς και όλοι οι άρχοντες, οι εντεταλμένοι με την άμυνα της πόλης, να συγκεντρωθούν για σύσκεψη μαζί μου στο ναό της Αγίας Σοφίας. Επίσης, να παρευρεθούν οι κυβερνήτες των πλοίων και οι πλοίαρχοι Γεβριήλ Τρεβηζάνος και Ζαχαρίας Γριόνης. - Οι Ένοχοι - επίλογος
Αναταραχή επικρατεί τις μέρες αυτές στη μεγάλη ελληνιστική σχολή της Φλωρεντίας. Πριν λίγες μέρες, ο στρατός του Μωάμεθ, με αρχιστράτηγο τον Κεδίκ πασά, έκανε απόβαση στο Οτράντο της Ιταλίας και κυρίεψε τον Τάραντα. Λεηλάτησε την πόλη κι έσφαξε δώδεκα χιλιάδες κατοίκους της. Το διοικητή και τον επίσκοπο της πόλης τους κομμάτιασε ζωντανούς με πριόνι για να τρομοκρατήσει τους Ιταλούς. Μεγάλο σάλο και πανικό προξένησαν στην Ιταλία και σ’ ολόκληρη τη Δύση οι τρομερές ειδήσεις της τουρκικής εισβολής στον Τάραντα.