Τις δυνατότητες της Μικρός Ασίας σχετικά με τον Ινδοευρωπαϊκό πολιτισμό μπορεί κανείς να τις εννοήσει καλύτερα, όταν ρίξει ένα βλέμμα πάνω σ’ αυτή τη χώρα, όπως ήταν καθ’ όλη την περίοδο πού ήταν γεμάτη από πολλά εκατομμύρια ανθρώπων και περιείχε πολλές πόλεις πού ήταν πηγές καλών τεχνών, λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, βιομηχανίας και όλων εκείνων πού είναι ωφέλιμα και ωραία για την ανάπτυξη του ανθρώπου.
Το έτος 1880, ο Απόστολος Καβαζίδης, μετά από όνειρο που είδε, έσκαψε σ’ ένα σημείο που του υποδείχθηκε, περίπου 3 χιλιόμετρα έξω από το χωριό Ηρωϊκό (Μπιευτίκ) Ανατολικής Θράκης και βρήκε μια εικόνα. Η εικόνα ήταν ο Άγιος Αθανάσιος. Στο σημείο εκείνο κτίστηκε μοναστήρι με κελλί για μοναχό, όπου το καντήλι μπροστά στην εικόνα έκαιγε συνέχεια μέχρι το 1922 που έγινε η καταστροφή της Μικράς Ασίας και η ανταλλαγή πληθυσμών.
Στο διάστημα που έκανα εγώ την έρευνα, οι κάτοικοι της Ιτέας ήταν ακόμη λιγότεροι από την τελευταία απογραφή. Το εγχείρημα του προέδρου δε φαίνεται να είχε κάποιο αποτέλεσμα. Τα παιδιά των πιαλιννοστούντων – όσοι είχαν παιδιά – προτίμησαν και αυτά να εγκατασταθούν σε κάποια μεγαλούπολη, αφού στην Ιτέα δεν υπήρχαν δουλειές, οπότε ο πληθυσμός του χωριού συνεχίζει να μειώνεται σταθερά.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 (1929: 401), η Μάνθια είχε πληθυσμό 190 κατοίκους και ήταν όλοι πρόσφυγες. Από το σύνολο του πραγματικού αυτού πληθυσμού, οι 181 είχαν έρθει στο χωριό μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και μόνο οι 9 είχαν προηγηθεί. Βασιζόμενη στις μαρτυρίες των κατοίκων υποθέτω ότι οι 181 πρόσφυγες που ήρθαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν από το Μπεγεντίκ και οι ήταν όσοι Πόντιοι απέμειναν από την εγκατάσταση του 1920.
Μπροστά στήν εἴσοδο τοῦ κόλπου Αὐλώνας σέ ἀπόσταση περίπου τριῶν μιλίων βρίσκεται ἕνα γραφικό νησί. Τό ὄνομά του Σάσων ἤ Σασώ εἶναι πανάρχαιο. Ἀπό τό δεύτερο πρό Χριστοῦ αἰώνα τό ἀναφέρει ὁ ἱστορικός Πολύβιος καί ὁ ἀρχαῖος γεωγράφος Σκύλακας ὁ Καρυανδέας. Μνημονεύεται ἐπίσης καί ἀπό τούς γεωγράφους Στράβωνα, Κλαύδιος Πτολεμαῖο, καθώς καί ἀπό τό Ρωμαῖο Ναύαρχο καί ἱστορικό Πλίνιο, ὡς ὁρμητήριο πειρατῶν.
Στην πραγματικότητα το μόνο πράγμα που έπρεπε να πει κανείς για το θέμα της Αγίας Σοφίας είναι “ανάρμοστο” και “ντροπή”. Σκέπτομαι, όμως, ότι οι συνομιλητές μου δεν διαθέτουν την πολιτιστική λεπτότητα να αντιληφθούν το νόημα αυτών των λέξεων. Γι αυτό θα μιλήσω ανοιχτά για το θέμα και με τον τρόπο που θα τον καταλάβουν. Αυτό που έγινε στην Αγία Σοφία είναι ένα ξεκάθαρο δείγμα βαρβαρότητας.
Είναι δύσκολο για τους Αμερικανούς πού ζουν στη Χριστιανική αύτη χώρα να αντιληφθούν τη θέση ενός ιεραποστόλου πού πηγαίνει σε μια Μωαμεθανική κοινότητα με το σκοπό να προσηλυτίσει τα μέλη της. Το πρόβλημα είναι το ίδιο ακριβώς με εκείνο πού θα αντιμετώπιζε ένας Μουσουλμάνος Χότζας η ιερεύς όταν εμφανιζόταν με δυο η τρεις γυναίκες με γιασμάκι σε μια ευσεβή κοινότητα Μεθοδιστών στο Michigan και άρχιζε μια εκστρατεία υπέρ του Προφήτου.
Μερικά απ’ τα ιεραποστολικά μας σχολεία και κολλέγια μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία πού είναι ανοικτά για τις υποθέσεις τους και εκθέσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της Ιεραποστολής περιγράφουν ότι οι εργασίες τους ευδοκιμούν. Τα ιδρύματα αυτά η εξακολουθούν η ξαναρχίζουν τη λειτουργία τους υστέρα από ό,τι υπέφεραν κι αυτά απ’ τις λεηλασίες και τις σφαγές.
Το 1306 πουλήθηκε από τους Γενοβέζους στους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Έφτιαξαν πανίσχυρο στόλο, έχτισαν τη μεσαιωνική Ρόδο, τη στόλισαν με εκατοντάδες επιβλητικά που τα οχύρωσαν πίσω με ένα επιβλητικό τείχος-κάστρο. Από το 1522 μέχρι το 1912 έγινε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τότε και μέχρι το 1945 η Ρόδος έζησε κάτω από την ιταλική κατοχή. Το 1947 ενσωματώθηκε στην Ελλάδα.
Στις 8 Απριλίου αποφάσισε να εκκενώσει την πόλη πράγμα πού έκανε υπό τους εξής όρους: Ότι όλοι οι Χριστιανοί θα είχαν πλήρη προστασία, ότι τα σπίτια πού είχαν καταληφθεί από τη φρουρά δεν θα τα καταλάμβαναν οι Τούρκοι προτού να εγκαταλείψει η φρουρά την πόλη, ότι οι τάφοι των πεσόντων θα ήταν σεβαστοί· ότι θα εδίδονταν αρκετά μεταφορικά μέσα στους Γάλλους για να μεταφέρουν τα όπλα και πολεμοφόδια τους κλπ. γιατί τα δικά τους μεταφορικά μέσα είχαν εξαντληθεί.
Λίγο μετά την πόλη των Τρικάλων και με κατεύθυνση προς Καλαμπάκα, ο επισκέπτης συναντά μια απέραντη πολιτεία πανέμορφων, πανύψηλων, επιβλητικών και σκοτεινόχρωμων βράχων από ψαμμίτη, ένα παγκόσμια μοναδικό μεγαλοπρεπές γεωλογικό φαινόμενο, που φιλοξενεί την πιο σημαντική μοναστική, μετά το Άγιο Όρος πολιτεία, τα Μετέωρα.
Μολονότι η Ιταλία μπήκε στον πόλεμο για να αγωνισθεί εναντίον της απόπειρας της Γερμανίας ν’ αποκτήσει την ηγεμονία του κόσμου και για να αποσπάσει τα ιστορικά της σύνορα και τον έλεγχο της Αδριατικής απ’ την Αυστρία, το εκ παραδόσεως ένστικτο της Ιταλίας είχε πράγματι σαν στόχο να εξασφαλίσει το απαραίτητο μέτρο ασφαλείας και ελευθερίας επεκτάσεως.