Μοναστήρια

Ο ναός, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ήταν μικρός αλλά, περί το 960, κατεδαφίσθηκε και οικοδομήθηκε στη θέση του ο υπάρχων. Τις τοιχογραφίες του, καμωμένες περί το 1300, η παράδοση τις θεωρεί έργα του «Πανσελήνου». Στο Πρωτάτο φυλάσσεται η θαυματουργός εικόνα του «Άξιον Έστιν». Δίπλα στο ναό βρίσκεται το κτήριο όπου συνεδριάζει η Ιερά Κοινότης και ο πύργος όπου φυλάσσεται το αρχείο με πολλά έγγραφα, μεταξύ των οποίων τα «Τυπικά» του 972 καί του 1045, θεωρημένα με τις υπογραφές των αυτοκρατόρων Ιωάννου Τσιμισκή και Κωνσταντίνου Μονομάχου, αντιστοίχως. Στις Καρυές εδρεύει ο Διοικητής του Αγίου Όρους και βρίσκονται διεσπαρμένα τα «κονάκια» των είκοσι κυριάρχων Μονών.

Ιδρύθηκε περί τα τέλη του 10ου αι. Το 1198 παραχωρήθηκε με χρυσόβουλλο του Αλεξίου Γ΄ στο σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια και το γιο του, οι οποίοι μόναζαν τότε στο Βατοπαίδι με τα ονόματα Συμεών και Σάββας. Έκτοτε αποτελεί ένα από τα βασικότερα πνευματικά κέντρα του σερβικού έθνους. Το σημερινό Καθολικό, τιμώμενο στα Εισόδια της Θεοτόκου, κτίσθηκε το 1293, τοιχογραφήθηκε κατά τα έτη 1319-1320 και περιλαμβάνει τον τάφο του κτήτορα αγίου Συμεών.

Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στη Γέννηση του Χριστού. Είναι χτισμένο σύμφωνα με το αθωνικό τυπικό και περιλαμβάνει και μέρη του προηγούμενου ναού. Είναι μικρός ναός και δεν έχει τοιχογραφηθεί. Υπάρχουν και τέσσερα παρεκκλήσια αφιερωμένα στον Άγιο Γεώργιο, στην Μαρία Μαγδαληνή, τον Άγιο Χαράλαμπο, και στους Αρχαγγέλους.

Η Μονή Παντοκράτορα είναι κτισμένη σε ύψος 30 περίπου μέτρα από την θάλασσα σε ένα θαλασσοδαρμένο βράχο, που άλλοτε σκεπάζεται από τα αφρισμένα κύματα και άλλοτε γυαλίζει στο λαμπρό ήλιο της αγιορείτικης γης. Κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τα αδέλφια Αλέξιο και Ιωάννη. Ο πρώτος ήταν μέγας Στρατοπεδάρχης, ενώ ο δεύτερος, ενώ ο δεύτερος μέγας Πριμοκύριος, δηλ. αρχηγός σώματος. Και οι δύο τους εκεί γίνανε μοναχοί όπου και πέθαναν, όπως φανερώνει η διαθήκη τους και το σωζόμενο μέσα στο καθολικό μαυσωλείο τους.