Ο λυρισμός των ατόμων μιας απλής κοινωνίας στους σπουδαιότερους σταθμούς της ζωής τους, όπως είναι η γέννηση ενός παιδιού, η βάπτιση, ο γάμος, η αρρώστια, η ξενιτιά, ο θάνατος, ο πόλεμος, η ήττα, η άλωση ενός τόπου, ο σεισμός και άλλα, συχνά εκφράζεται και με στίχους, που πολλές φορές τραγουδιούνται.

Στο κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνονται οι πληροφορίες που αντλήσαμε για τα ιδιαίτερα της κοινότητας, στον αέναο κύκλο του χρόνου: τη λαϊκή λατρεία, τις πρακτικές, τα ήθη και έθιμα, τις μικρές και μεγάλες γιορτές, τις δοξασίες, αλλά και τις πολλές αντιλήψεις για πολλά και διάφορα.

Υπήρχαν πολλές και θα λέγαμε σημαντικές, με βασικότερη, ίσως, αυτής της ημερομηνίας. Ο διαφορετικός πάλι «εμπλουτισμός» του, κατά την άποψή μας, εντάσσεται στην όποια επιθυμία των συμμετεχόντων να παρουσιάσουν κάτι το διαφορετικό στα πλαίσια του «εμείς»…

Ο χορός αυτός ίσως ξεκινάει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν, όπως πιστεύεται, χτίστηκε ο ναός του Αγίου Ιωάννη σε μια μέρα. Ο ναός χτίστηκε γύρω από μια πηγή, για να την προστατεύσει από τους Τούρκους οι οποίοι την εκμεταλλεύονταν. Οι κάτοικοι της περιοχής με έξυπνο κόλπο έπεισαν τον πασά της Κορίνθου να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα μικρό ξωκλήσι στο μέρος εκείνο. Του είχαν πει ότι κάποιο δαιμόνιο κατοικούσε στην πηγή.

Τους τοπικούς χορούς δεν θα τους χωρίσουμε σε κατηγορίες, αλλά σε χρονικές περιόδους. Στον Ασπρόπυργο ουδέποτε συμμετείχαν οι άντρες στον χορό, στην πλατεία (δημόσιος χορός) παρά ελάχιστες φορές και μόνο τις απόκριες, αφού είχαν τελειώσει οι γυναίκες.
Αυτό γενικά γινόταν και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις αρραβώνες, γάμους κτλ με διαφορετικό τρόπο. Μέχρι το 1930 ο δημόσιος χορός γινόταν στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου

Τα περισσότερα τραγούδια καταγράφηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980, στον Άνω Μαυρόλοφο Αλμυρού κι ο γεωγραφικός χώρος στον οποίον αναφέρονται είναι ένα τμήμα της Ν. Καππαδοκίας, στην πεδιάδα της Βαγαδαονίας του Στράβωνα, το σημ. Μισλί Οβασή (Misli Ovasι), όπου βρίσκονταν, μέχρι το 1924, τα αμιγώς ελληνικά χωριά Μιστί και Τσαρικλί (σημ. Konaklι και Çarıklı ). Οι κάτοικοι των χωριών αυτών μιλούσαν τη μιστιώτικη καππαδοκική ντοπιολαλιά, αλλά δεν είχαν κανένα, σ’ αυτό το ιδίωμα, διαμορφωμένο τραγούδι. Στιχουργούσαν και τραγουδούσαν στην τουρκική.

Ο αριθμός των Ελλήνων συγγραφέων για τις αλησμόνητες πατρίδες δεν έχει τέλος και αρχή. Χιλιάδες σελίδες πλημμυρίζουν την Ελληνική Γραμματεία γιατί στην ψυχή των προσφύγων θα υπάρχει πάντα ο μυστικός λυγμός για τις μαγικές πολιτείες που χάθηκαν…

Παραμονή της εορτής του Αγίου, μαζεύονταν κατά ομάδες προτού ξημερώσει, από τα ελληνικά χωριά των Φαράσων ( Σατί , Αφσάρι , Κίσκα , Πες καρτάς, Τσουχούρι , Βαρασό ) στο κεφαλοχώρι της περιοχής, τον Βαρασό για να ανηφορίσουν ψηλά σε ένα σπήλαιο όπου βρισκόταν το εξωκλήσι του Αγίου Βασιλείου …

Ζηλεύω τη λάμψη και το παιχνίδισμα των ματιών τους, σαν να μιλούν για τον τόπο τους… Βλέπω την αγάπη τους και τη λατρεία τους γι’ αυτό, το δέσιμό τους με τη γενέτειρά τους. Καταλαβαίνω το δέος, την αδάμαστη θέλησή τους να πορευθούν στην περπατησιά του χρόνου, στα μονοπάτια της μνήμης…

Ο Χρόνης Αμανατίδης κατάγεται από την Κερασούντα του Πόντου αλλά γεννήθηκε στο Οχυρό Δράμας. Από μικρή ηλικία ασχολείται με την ποντιακή και ελληνική μουσική και το ποντιακό θέατρο, δίπλα στο μεγάλο θεατράνθρωπο, Πόλυ Χάϊτα, του οποίου υπήρξε μαθητής. Έπαιξε στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων στο έργο «Οι τελευταίοι » του Πόλυ Χάϊτα καθώς και στο Λυκαβητό, όπου απέσπασε την καλύτερη κριτική από τον Κ. Γεωργουσόπουλο.

Στην ιστορική πατρίδα , την Αξό της Καππαδοκίας το πανηγύρι της Αγίας Μακρίνας , αποτελούσε σημείο αναφοράς για όλους τους Καππαδόκες. Πλήθος κόσμου συνέρρεε, για να προσκυνήσει το άγιο λείψανο της , που βρίσκονταν σε ξεχωριστό ναύδριο ,δίπλα στο ναό και να διασκεδάσουν με τους < < μεγάλους χορούς >> στον αύλιο χώρο του ναού. Χιλιάδες ευλαβείς προσκυνητές όχι μονάχα από τις γύρω κοντινές κοινότητες (Λιμνά, Μιστί , Τροχό, Τσαρικλί , κτλ ) αλλά και από τα ποιο απόμακρα ελληνικά χωριά , ακόμα και Οθωμανοί, επιδίωκαν εκείνες τις μέρες να βρίσκονται στην Αξό.

Στο Μιστί, την Αξό, το Τσαρικλί τα Λιμνά, και στην ευρύτερη περιοχή της Καππαδοκίας υπήρχε το έθιμο του Γιολούχ .
Ένα έθιμο που γινόταν με τρόπο απαρέγκλιτα τελετουργικό διατηρώντας την συνήθεια ο πατέρας του γαμπρού να δίνει μπαχτσίσι ( 2 με 3 λίρες, διάφορα οικόσιτα ζώα ) για να επισφραγίσει το αρραβώνα του γιού του με την κόρη. Εφόσον λοιπόν κατάληγαν στο οριστικό μπαχτσίσι , το οποίο ονομαζόταν Γιολούχ γινόταν γλέντι ανάμεσα στα σόγια των νέων.Οι δυο νέοι πλέον θεωρούνταν …