Κάποιοι ξύπνιοι Αθηναίοι, στους οποίους ανατέθηκε να εκδώσουν ένα λεύκωμα, που περιλαμβάνει τα ιερά κειμήλια που φυλάσσονται στην Παναγία Σουμελά, στο Βέρμιο, έξυσαν την κούτρα τους και μετά από πολλές σκέψεις βρήκαν τον τίτλο του λευκώματος: «Τα ιερά κειμήλια του γένους των Ποντίων»!
Η Άρδασσα έλεγχε μια από τις έξι οχυρές θέσεις του “θέματος” Χαλδείας στον εμπορικό δρόμο που συνέδεε την Τραπεζούντα με το Ερζερούμ. Στη γύρω περιοχή έδρασαν, ανακόπτοντας τους Τουρκομάνους και Πέρσες, σπουδαίοι Βυζαντινοί στρατηγοί, τα κατορθώματα των οποίων θρυλούνται από τον ποντιακό λαό ως και σήμερα στα Ακριτικά Έπη.
Άρρηκτα δεμένο με τη θρακιώτικη παράδοση και εν μέρει με τη ζωή είναι το έθιμο του κουρμπανιού, της θυσίας δηλαδή, στη μνήμη του προστάτη των αμπελιών Άγιου Τρύφωνα, ενός μάρτυρα της Εκκλησίας από τη Θράκη, που αποτελεί τη χριστιανική εκδοχή του θεού Διόνυσου, ο οποίος έμαθε στους Θράκες και σε άλλους Έλληνες την καλλιέργεια της αμπέλου…
Ο Πόντος είναι – μετά τη Μικρά Ασία – η μεγαλύτερη σε πληθυσμό και έκταση Αλησμόνητη Πατρίδα. Είναι γνωστή και η δυναμικότητα των Ποντίων σε χαλεπούς καιρούς διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους από το τουρκικό κράτος και οργάνωσαν ένα ηρωικό αντάρτικο, που καταθορύβησε τους Τούρκους. Είναι γνωστά, επίσης, τα πολιτιστικά τους επιτεύγματα στον τομέα των Γραμμάτων, των Επιστημών, της Παιδείας, της Τέχνης κ.ά.
Μια τέτοια αναδρομή, εκτός απ’ τη μορφωτική της αξία θα παρουσιάσει και τη σημερινή αξιοσύνη των Ποντίων, όχι σαν ένα συμπτωματικό και εξωτερικό γνώρισμα αλλά σαν καρπό μακροχρόνιας διαδικασίας, της οποίας η αφετηρία χάνεται στα απόμακρα μονοπάτια της ιστορίας και του θρύλου.
Το κολλέγιο ΑΝΑΤΟΛΙΑ Ιδρύθηκε το 1886 από Αμερικανούς ιεραπόστολους στη Μερζιφούντα του Πόντου με τον Charles Tracy ως πρώτο πρόεδρό του και με οικότροφους μαθητές, ελληνικής και αρμενικής καταγωγής από διάφορα μέρη… και με διδακτικό προσωπικό Έλληνες, Αρμενίους και Αμερικανούς.
Το Ερζερούμ, που σημαίνει «Γη των Ρωμαίων» στα αρμενικά, είναι η Θεοδοσιούπολη των Βυζαντινών. Η απομακρυσμένη αυτή πόλη, που βρίσκεται στις απαρχές του Αντικαυκάσου, πήρε το όνομα Θεοδοσιούπολις όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος ο Μέγας (379-395) έκανε έργα ενίσχυσης και οχύρωσης της πόλης, καθιστώντας την σημαντικό εμπορικό και στρατιωτικό κέντρο της εποχής.
Επί βυζαντινών τα Κοτύωρα δεν έχουν ιδιαίτερα σημαντική παρουσία, ενώ το 1204 υπάγονται στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Το 1454 περιέρχονται στην κυριαρχία του Σουλεϊμάν, ο οποίος παρέδωσε την πόλη στον Πορθητή, το 1461. Να σημειωθεί πως διερχόμενος ο Πορθητής παρατήρησε πως οι Έλληνες κάτοικοί της εγκατέλειψαν την πόλη τους και έφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις, αφού προηγουμένως έκαψαν τα σπίτια τους για να μην τα χρησιμοποιήσουν οι Τούρκοι. Τότε διέταξε την εκ θεμελίων καταστροφή της για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος της.
Βρίσκεται στα παράλια του Ευξείνου Πόντου, 15 χιλιόμετρα Δυτικά της Τραπεζούντας. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές στη θέση των Πλάτανων ήταν χτισμένη η αρχαία Ερμώνασσα η οποία στους χρόνους του βασιλιά του Πόντου Φαρνάκη Α’ μετονομάστηκε Φαρνάκια.
Αποικία της Σινώπης από τον 7ο αι. π.Χ., σταυροδρόμι εμπορικών χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, ορμητήριο των βυζαντινών στρατευμάτων, κέντρο διοικητικής περιφέρειας, πυρήνας αυτονομιστικών κινημάτων, πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας, η πόλη της Τραπεζούντας, “εν τη εώα πασών αρίστη” (η καλύτερη της Ανατολής), διαγράφει μια αδιάκοπη και επίπονη ιστορική πορεία.
Βρίσκεται στο όρος Παρύαρδη, ανατολικά των Ποντικών ορέων, σε απόσταση 16 ωρών (με τα πόδια) στα νότια της Τραπεζούντας και 5 ωρών βορειοανατολικά της Αργυρούπολης. Το υψόμετρο της περιοχής της ανέρχεται σε 2000 μ. Στα βόρεια συνορεύει με το οροπέδιο της Ματσούκας και το χωριό Λαραχανή, ανατολικά με το οροπέδιο της Σάντας, στα νότια με τα χωριά Γήμερα, Λιβάδι, Λυκάστι, και δυτικά με τα χωριά Παρτίν, Βαρενού, Μουσάντων, Πουσίον κ.α.
Η Τσικολη του 1911 και του σημερα Ένα άγνωστο – μικρό χωριό στον Πόντο, μια ακόμα αλησμόνητη πατρίδα των Ελλήνων, μια καταπράσινη γωνιά, εκεί και τότε… Δίπλα στο χωριό Τσικολή…